Ciekawostki. Twierdza Wisłoujście w Gdańsku

Twierdza Wisłoujście w Gdańsku - domy oficerów
źródło: Yanek

Obiekt, który już teraz jest niesamowitym miejscem a z każdym sezonem pięknieje coraz bardziej. Wehikuł Czasu - tak nazywa się organizowana corocznie impreza w murach obiektu, które jako jedne z niewielu w Gdańsku pamiętają XV wiek w formie naruszonej. Jest oczywiście i legenda i ciekawe elementy konstrukcji no i unikalna architektura. Odwiedzamy Gdańsk.

Z ostatniej chwili:
Stadion PGE Arena znajduje się obok Twierdzy Wisłoujście wśród kandydatów do konkursu 7 Nowych Cudów Świata National Geographic.


Czy wiesz, że:

• Jest to jeden z niewielu obiektów w gdańsku, który jest oryginalnie zachowaną konstrukcją z XV w. Zabytek ten określa się mianem zabytku fortyfikacyjnego.
• Najstarsze ślady wykorzystywania tego miejsca jako punktu umocnionego pochodzą z X w.
• Historia tego miejsca zaczyna się w XIV w. - wtedy Krzyżacy wybudowali tutaj drewnianą wartownię.
• Stacjonował tu Mistrz Ujścia, który między innymi pobierał opłaty celne, zwłaszcza cło palowe.
• Krzyżacy również wykorzystywali to miejsce jako latarnię morską. Pierwszą latarnie morską w Gdańsku.
• Wówczas Wisła wpadała do Morza Bałtyckiego bardzo bliska miejsca, w którym usytuowana jest twierdza (czytaj niżej).
• Właściwa budowla stanęła po 1482 r. kiedy to zbudowano ceglaną wieżę - stanowiącą odbudowanie wieży drewnianej, która uległa zniszczeniu wyniku sztormu na Bałtyku 1465 r.
• Wieża ma 20 metrów wysokości i stanowi dzisiaj dostępny dla zwiedzających punkt widokowy.
• Funkcją obiektu było poza strzeżeniem dostępu do portu w Gdańsku przede wszystkim kontrola ruchu statków na rzece i wyjściu na Morze. Wieża pełniła więc również w następnych latach funkcję latarni morskiej.
• Funkcję m.in. latarni Twierdza Wisłoujście pełniła 1758 r. kiedy to jej funkcję przejęła bliza znajdująca się na wodach zatoki przy dzisiejszym wyjściu z portu. Po wyłączeniu z użytku również i jej zbudowano w 1894 r. Latarnię w Nowym Porcie.
• Funkcję tą wieża pełniła aż do 1758 r.



Szkic sytuacyjny Twierdzy Wisłoujście
wg planu z ok. 1660 r.
Źródło: domena publiczna

• Cały obiekt został w XV/XVI w. otoczony fortyfikacjami oraz wieńcem artyleryjskim. Czworobok z wieżą w środku jest kształtem zasadniczym zachowanym do dzisiejszych czasów.
• Szańce (czyli ziemna osłona stanowisk artyleryjskich) zmieniały się. Na lewym brzegu Martwej Wisły również znajdował się szaniec zwany zachodnim, który dzisiaj już nie istnieje.
• Widoczne na powyższym zdjęciu budynki to domy dla oficerów stacjonujących w twierdzy.
• Okrągły mur widoczny nad dachami budynków to ceglany wieniec, tzw. rondel-działobitnia.
• Następną linią obronną był ceglany czworoboczny fort - typowa w Europie budowa Fort carré (z fran. kwadratowy) tu nawiązująca do zasad fortyfikacji nowowłoskiej.
• Fort ten był autorstwa niderlandzkiego architekta Antona van Obberghena, który wykonał również projekty Wielkiej Zbrojowni.
• Obiekt dotrwał do naszych czasów w formie mocno uszkodzonej. Większość murów popadała w ruinę głównie jednak przez brak opieki. Jego ratowanie rozpoczęło się bardzo niedawno.
• Fundamenty całej budowli spoczywają na kaszycach (zwanych też gabionami) - drewnianych skrzyniach wypełnionych gruzem, kamieniami i piachem. Te spoczywają z kolei w wodzie, na dnie Wisły.
• Od 1721 r. do 1889 r. zwieńczeniem wieży była konstrukcja w kształcie hełmu. Ten spłonął jednak w wyniku uderzenia pioruna, który spowodował pożar obiektu. W miejsce spalonego odbudowano dach stożkowy (kryty łupkiem), który przetrwał do czasu uszkodzenia całej budowli w 1945 r.
• Na wieży znajdował się też zegar, ten również uległ zniszczeniu w 1945 r.
• W XIX w., gdy twierdzę atakowali Prusacy twierdza była wyposażona w 32 armaty. Stacjonowało tu 1200 żołnierzy.
• Kiedy książę Józef Poniatowski z ramienia wojsk napoleońskich wizytował twierdzę w sierpniu 1810 r. postanowił się przepłynąć łódką po Wiśle i wyjść nią w Morze. Jego zachcianka została spełniona jednak stacjonujący na redzie marynarze z Royal Navy dzięki wywiadowi dowiedzieli się o planowanej wycieczce i chcąc pojmać księcia pełniącego wówczas funkcję naczelnego wodza wojsk polskich Księstwa Warszawskiego i próbowali go pojmać. Marynarzy płynący z wodzem zorientowali się jednak w zagrywce Brytyjczyków i zawrócili "ekspedycję". Pospieszny odwrót wspierała ogniem obsada twierdzy.



Wisła uchodząca do Zatoki Bałtyckiej
przy Twierdzy Wisłoujście - dziś jest to odcinek
przed zakrętem "pięciu gwizdków"
źródło: domena publiczna

• Pierwotnie Twierdza stała bezpośrednio przy ujściu Wisły a wyjście na Morze odbywało się w kierunku północno-wschodnim. Statki mijały wówczas znajdujące się po lewej stronie toru wodnego wyspy Westerplatte i Osterplatte.
• Z czasem woda naniosła piach w takiej ilości, że niegdysiejsza wyspy Westerplatte oraz Osterplatte połączyły się ze sobą a następnie ze stałym lądem. Wówczas też wyjście na Morze przesunęło się ok 3 kilometry na północny zachód od twierdzy.
• W 1840 r. Wisła w wyniku zatoru lodowego przebiła sobie własne wyjście na Morze - Wisłę Śmiałą.
• Od 1830 r. znaczenie twierdzy jako strażnika Wisły i tak stopniowo się już zmniejszało. W budynkach twierdzy urządzono więzienie.
• Z obiektem i jego funkcją więzienną wiąże się legenda o polskim oficerze powstania listopadowego o imieniu Adam, który zakochał się w córce komendanta więzienia (pułkownika Karla von Brockhausena). Ten oczywiście nie zgodził się na dalsze zaloty a oficera przeniósł do obozu w Piławie. Córce jednak bezmyślnie skłamał, że jej ukochany uciekając z Twierdzy Wisłoujście wpadł do Wisły i utonął. Córka Luiza zrozpaczona weszła na mury twierdzy i skoczyła do wody popełniając samobójstwo. Adam po latach - już wolny - wrócił do Twierdzy z nadzieją rozpoczęcia wspólnego życia ze swoją lubą. Gdy jednak dowiedział się że popełniła samobójstwo zastrzelił się na murach by dołączyć do niej w "drugim", lepszym świecie. Od tamtego czasu spotkać można na twierdzy duchy bohaterów tej legendy. W źródłach historia ta określana jest mianem legendy o Romeo i Julii w Twierdzy Wisłoujście.
• Na szańcu zachodnim zbudowany był również kościół pod wezwaniem świętego Olafa, który przetrwał zawieruchę wojenną ale został rozebrany po wojnie a jego budulec posłużył do powojennej odbudowy warszawskiej starówki.
• Obiekt utracił funkcję wojskową pod koniec lat '50. Ale dopiero w 1974 r. przeszedł pod opiekę dzisiejszego Muzeum Historycznego Miasta Gdańska i rozpoczęła się jego odbudowa i tworzenie funkcji atrakcji turystycznej.
• Ciekawostką jest fakt, że badacze analizujący twierdzę do tej pory (sierpień 2013) nie znaleźli śladów po ... toaletach.

Informacje praktyczne:

• Odrestaurowywany jest stopniowo cały kompleks twierdzy ale trwa to już wiele lat a proces ten nie jest jeszcze zakończony.
• Aktualnie zwiedzać można jedynie wieżę oraz jedną kazamatę w bastionie artyleryjskim.
• Dwukrotnie do tej pory (w 2011 r. i 2012 r.) organizowana była również impreza Wehikuł Czasu, podczas której odbywają się inscenizacje i wydarzenia towarzyszące - jest również wówczas możliwość zwiedzania twierdzy.
• Strona muzeum: http://www.mhmg.gda.pl/oddzial/7/twierdza-wisloujscie.

Więcej informacji:

• http://www.kolo.pomoc.info/index.php/miejsca-ktore-nie-znacie/76-twierdza-wisloujscie
• http://www.spotkania.pl/sources/pdf/2008-01-01.pdf

Współrzędne obiektu: N 54° 23' 44.5236", E 18° 40' 45.9084".

Dokładana lokalizacja na mojej mapie atrakcji turystycznych Pomorza.